Energie en Milieu

Een blog over de energietransitie en milieuaspecten

Ir. Frans Scholten.

Het antwoord is: beide!

Er is in het verleden in Nederland voor woningen al eens gas gebruikt met een behoorlijk waterstofgehalte van circa 50%: stadsgas! Dit werd ook wel steenkoolgas of kolengas genoemd. Nu worden weer plannen gemaakt voor gasmengsels met waterstof (zoals H2-toevoeging aan aardgas) en ook voor 100% waterstofgas, om door het bestaande aardgasnet aan de consument te leveren.

Stadsgas was er vanaf het midden van de 19e eeuw, dus vanaf ongeveer 1850 tot het begin van de zestiger jaren van de vorige eeuw, toen ineens het aardgastijdperk begon, na de enorme aardgasvondst in Slochteren. Volgens Aardgas van vroeger tot nu – blz. 6 bevatte stadsgas of steenkoolgas een mengsel van voornamelijk de volgende gassen:
ongeveer 35 % methaan (CH4), 50 % waterstofgas (H2) en 8 % koolstof-monoxide (CO).

Het stadsgas werd centraal, door het gemeentelijke gasbedrijf, waar er toen een stuk of 150 van waren, uit steenkool geproduceerd door dat bij hoge temperatuur in een afgesloten reactor met waterdamp (stoom) in contact te brengen. Er mocht geen zuurstof of lucht bij komen, omdat de steenkool dan te vroeg en ook nutteloos zou verbranden. De belangrijkste gewenste chemische reactie was:

C (kolen)   +   H2O   —>   CO (gas)   +   H2 (gas)                         (5)

Het eindproduct bestond uit twee gassen: koolmonoxide (geen kooldioxide, want dat is CO2) en waterstof (H2). CO is erg giftig en dodelijk bij inademen (“kolendamp”). Daarnaast was dus methaan aanwezig.
Het gasmengsel werd opgeslagen in enorme gashouders, waar elke niet al te kleine stad er 1 of meerdere van had. In steenkool zat helaas ook zwavel, dat tijdens de gasproductie in het zeer giftige zwavelwaterstof (H2S) werd omgezet. Het H2S kon in zogenaamde “ijzerboxen” worden verwijderd door dat met een chemische reactie om te zetten in ijzersulfide, een vaste stof, die achterbleef. 
Ook kwamen uit de kolen polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) vrij, die zwaar carcinogeen (kankerverwekkend) zijn.
Tot slot bleven er grote hoeveelheden as achter, als restant van de mineralen in de steenkool. Die as had energetisch geen enkele waarde en wordt nu ook als chemisch afval beschouwd worden, maar toen nog niet.
Omdat men toen nog niet of nauwelijks van milieubescherming had gehoord, bleef na afbraak van de gasfabriek en de gashouder sterk vervuilde grond over, die gesaneerd moest worden. Die tijden liggen gelukkig achter ons!

Omdat dit een typische activiteit van een stedelijk gasbedrijf was, vond men het stadsgas niet in dorpen en al helemaal niet op het platteland. Op het platteland stookte men met hout, waar op boerderijen nog wel aan te komen was, of met turf. Ik heb zelf gezien dat mijn oma op de boerderij haar houtfornuis aanstak met een brandende oude krant, waarna dit fornuis diende voor de ruimteverwarming en de bereiding van het eten.

Met stadsgas werden geen cv-toestellen gevoed, omdat die nog niet bestonden. In de stad had men een kolenkachel voor verwarming van het huis, meestal slechts in de woonkamer. Dat heb ik zelf nog meegemaakt. Mijn broer en ik moesten namelijk om en om dagelijks de “kolenkit” naast de kolenkachel vullen, vanuit de voorraadbak die achter in de tuin stond. Die bak werd af en toe door de “kolenboer” gevuld, bijvoorbeeld met 1 mud kolen. Een mud, net als een schepel (een kwart mud), was een inhoudsmaat, geen gewichtsmaat. Die kolenboer droeg dan de enorm zware zakken vanaf zijn vrachtauto in de straat, over het tuinpad langs ons huis tot achter in de tuin, gewoon op zijn rug! De ARBO wet was er toen nog niet.
Ook stond ik er als klein jongetje bij toen mijn moeder door het gemeentelijke gasbedrijf 4 andere branders geleverd kreeg voor haar gasfornuis in de keuken, dat nu ineens op aardgas moest gaan branden. De 4 oude branders voldeden immers wel voor stadgas, maar niet voor aardgas…………..

Vergelijking steenkool met aardgas in onze tijd
Steenkool veroorzaakt bij dezelfde hoeveelheid geleverde energie (warmte) ongeveer 2 keer zoveel CO2 als aardgas. Deze gegevens berusten op wetenschappelijke informatie geleverd door o.a. Senter Novem en de U.S. Energy Information Administration van de Ameriaanse overheid https://energiemilieu.nl/.
Dat maakt het duidelijk dat als we CO2 productie willen tegen gaan – en dat wil ik ook – zo snel als maar mogelijk is moeten stoppen met steenkool. Dat scheelt namelijk een “grote slok op een borrel” in het CO2-plaatje.
Ex-president Trump van de Verenigde Staten geloofde niet in “climate change” en probeerde banen te generen door oude steenkoolmijnen te heropenen. Dit is geloof ik niet gelukt. De Amerikaanse Energiesector geloofde hier ook niet in en zette steeds meer in op de export van aardgas dan op export van steenkool. Ook de NL energiebedrijven gingen steeds minder steenkool uit de VS importeren. Tegelijkertijd steeg in 2019 en 2020 de NL import van LNG (liquified natural gas = vloeibaar gemaakt aardgas) uit de VS steeds meer. Terwijl er steeds minder Amerikaanse boten met steenkool in de NL havens aanmeerden, meerden er steeds meer boten met vloeibaar aardgas aan (https://www.trouw.nl/nieuws/vloeibaar-gas-neemt-vlucht-in-rotterdamse-haven~bec44a4a/).